اخبار و روايات، به ما مى گـويند كه نماز پذيرفته نمى شود مگر به قدر حضور دل ليكن فقها قلب را شرط صحت نماز نمى دانند مـگـر در نيت و تكبيرة الاحرام حال اگر بپرسند كه اين دو مطلب چگونه با هم سازگار است؟ مى گوييم:

فرق است ميان شرط قبول و شرط بسندگـى در تكليف، زيرا مراد از عبادت مقبول، آن است كه موجب نزديك شدن به خدا و به دست آوردن پاداش آخرت گردد و آنچه كفايت مى كند اين است كه بنده، تكليف را به جاى آورد، اگر چه او را به خدا نزديك نكند و پـاداشى بر آن مترتب نشود. بايد توجه داشت كه مردم در برداشتن بار تكليف مختلف اند. به همين جهت تكليف، به قدر توانايى و طاقت است. (1)

و تكليف كردن همه مردم و به حضور قلب در همه نماز، ممكن نيست، كه جز اندكى، توانايى آن را ندارند و چـون شرط كرددن حضور قلب در همه اجزاى نماز به طور وجوب و ضرورت ممكن نيست، راهى نمى ماند جز آن كه صحت نماز به حداقل حضور قلب، مشروط شود؛ يعنى حتى اگر در نماز، يك لحظه حضور قلب حاصل شود آن نماز، صحيح دانسته شود و سزاوارترين لحظه، لحظه تكبير و توجه است. همانجا كه نيت نماز مى كند. با وجود اين، اميد است كه حال شخص غافل در نماز؛ مانند حال كسى نباشد كه نماز را به كلى رها مى سازد زيرا به حسب ظاهر، قدم در راه انجام تكليف نهاده و براى يك لحظه، دل را حاضر كرده است. خلاصه، آن كه: روى آوردن دل به خدا و حضور قلب، روح نماز است و كمترين چيزى كه از اين روح براى حيات نماز بايد بماند، حضور دل به هنگام نيت و تكبير است و كمتر از آن موجب مگر نماز و هلاك نمازگزار مى گردد؛ همچنان كه به قدر افزونى آن، روح نماز در اجزاى آن گسترش مى يابد.

نماز كسى كه در تمام نمازش حضور دل دارد؛ مانند زنده اى است كه روحى بزرگ و قوى دارد و روشن است كه قدرت سازندگى چنان نماز و چنان زنده اى بسيار است. بر عكس، نماز كسى كه در همه آن جز در لحظه نيت و تكبير، در حال غفلت، است زنده اى است، كه بى حركت كه مشرف به مرگ مى باشد. (2)

امام صادق (عليه السلام) فرمودند:

اربعة لا تقبل لهم صلاة: الامام الجائر والرجل يوم القوم و هم له كارهون والعبد لابق من مولاه من غير ضرورة والمراة تخرج من بيت زوجها بغير اءذنه (3)

چـهار كس نمازشان پذيرفته نمى شود: 1. پيشواى ستمكار 2. مردى كه امامت نماز جماعت را به عهده بـگيرد و جماعت از امامت او ناخرسند باشند 3. بنده اى كه بدون ضرورت از مولاى خود فرار كند 4. زنى كه بدون اجازه شوهرش از خانه بيرون برود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. لا يكلف الله نفسا وسعها، قرآن، 2 البقره 286

2. جامع السعادات نراقى آخر فصل 83

3. جامع احاديث الشيعه ج 5، (ص 52)

نمازشناسی/ج1/حسن راشدی