آیه 101 سوره نساء دلالت دارد بر اینکه مسافر باید نمازش را قصر (شکسته) بخواند. آنجا که می فرماید:

«و اذا ضربتم فی الاْرض فلیس علیکم جناحٌ اَنْ تقصُرُوا من الصلوة ...»

«هنگامی که سفر می کنید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید ... .»

در روایات اثبات شده است که «لیس جناح» در اینجا به معنی واجب بودن است و این آیه را در کنار آیه مربوط به طواف خانه خدا قرار داده اند.

درباره حکمت و فلسفه شکسته شدن نماز مسافر، در کتاب علل الشرایع و عیون اخبار الرضا، از امام رضا ـ علیه السلام ـ چنین نقل شده است:

«نماز در سفر، شکسته شده است؛ زیرا نماز در ابتدا 10 رکعت بود که 7 رکعت، بعدها به آن افزوده شد؛ ولی خدای متعال در سفر تخفیف داده و آن زیادی را نخواسته است؛ به سبب اینکه برای مسافر در سفر ممکن است بجا آوردنش سخت شود؛ زیرا مسافر در سفر مشغول به امور اقامت و معیشت و مانند آن است؛ و این تخفیف خداوند از باب رحمت و لطف اوست ... تنها نماز مغرب است که شکسته نمی شود؛ زیرا نماز مغرب نمازی است که در اصل و در ابتدا یک بار شکسته شده و به 3 رکعت تبدیل گردیده. بنابراین دیگر نباید شکسته شود.»^(۱)

 (۱):وسائل الشیعه، ج 8، ص 520، ح 11337؛ من لا یحضره الفقیه، ج 2، ح 1318؛ علل الشرایع، ص 323.

منبع:پایگاه اطلاع رسانی حوزه

شبهه:

مگر کره زمین گرد نیست؟ و قبله در قسمتی از آن پس می توان به هر جهت نماز خواند چون بالأخره در آن قسمت کره زمین به قبله می رسیم.

جواب اجمالی: 

خداوند در قرآن می فرماید: از هر جا كه بيرون می شوى روى خود را به سمت مسجد الحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان سوى كنيد.[1]

الف: این گونه نیست که در هر جای کره زمین اگر به هر جهت نماز بخوانیم در نهایت در آن قسمت کره زمین به قبله برسیم، برای نمونه شما توپی را در نظر بگیرید و در یک جای آن علامتی قرار دهید در این صورت آیا در هر نقطه ای از آن و به هر جهت خط مستقیمی بکشید به همان علامت اول منتهی و ختم می شود؟ بله! اگر رو به جهت قبله بایستیم  به طوری که از دو طرف، به کعبه برسیم، این سؤال پیش می آید که آیا به هر دو طرف می توان نماز خواند؟

ب. اگر در هر نقطه ای از زمین رو به قبله بایستیم اگر دقت کنیم می بینیم مقابل آن نیز در جهت قبله است (یعنی با دور زدن کرۀ زمین در یک خط، به همان نقطه می رسیم) اما همان طور که گفتیم فهم و تشخیص احکام شرعی به عرف واگذار شده است، از این رو عرف، جهت مقابل را، جهت قبله نمی داند،لذا فقهاء گفته اند:« نماز گزار اگر بداند که طرف دیگر نیز به جهت قبله است،باید به سمتی نماز را اقامه کند که فاصله اش تا کعبه کوتاه تر باشد.»[2]

نتیجه:

اگر درست در مقابل کعبه،که نقطه ای در آن طرف زمین است بایستیم، در همان نقطه، در هر جهت می توانیم نماز بخوانیم. و در مکان هایی که یکی از دو طرف  فاصلۀ کمتر داشته باشد باید به همان طرف نماز خواند.[3]

[1]  بقره، 150.

[2] همان.

[3] صدر، سید محمد، ما وراء الفقه، ج‏1، ص 272، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزيع‏، بیروت، 1420.

اسلام کوئست

با همه پاداشها و آثارى كه براى نماز جماعت وجود دارد، برخى از اين فيض بزرگ محرومند و با تاءسف، شاهديم كه بسيارى، به آن بى اعتنا و كم رغبت اند و حتى در همسايگى مسجد به سر مى برند، ولى در جماعت مسلمين حاضر نمى شوند و مسجدها، گاهى به صورت ناراحت كننده و دردآورى خلوت است.

علّت شركت نكردن افراد در نمازهاى جماعت، گوناگون است. بعضى واقعاً عذر دارند و دليلشان پذيرفتنى است، ولى در بسيارى موارد، بهانه هايى پوچ، بيشتر نيست. مرورى به اينگونه دلايل و بهانه ها مى كنيم:

بعضى، از پاداشهاى نماز جماعت، غافلند.

برخى، از بدرفتارى برخى نمازگزاران در مسجد، به نماز جماعت بى رغبت مى شوند.

بعضى، تنها بد اخلاقى امام جماعت را، بهانه عدم شركت خود قرار مى دهند و آنرا منافى با عدالت او به حساب مى آورند.

بعضى، بخاطر همفكر نبودن امام جماعت، با ديدگاههاى سياسى آنان نسبت به موضوعات و اشخاص و... از شركت در جماعت، دورى مى كنند.

بعضى، بخاطر مشغوليت هاى اقتصادى واجتماعى وگرفتاريهاى روزمرّه، از پاداشهاى عظيم نماز جماعت محروم مى شوند.

بعضى، از برخورد سرد افراد مسجد، دلسرد شده وديگر نمى روند.

بعضى، عيب هاى بستگان و نزديكان امام جماعت را به حساب او مى گذارند و او را قبول ندارند.

بعضى، شركت خود در نماز جماعتى را، مايه تقويت و بزرگ شدن پيشنماز در جامعه مى دانند و از آن پرهيز دارند، بى آنكه دليلى روشن بر بى عدالتى امام جماعت داشته باشند.

بعضى، از روى غرور، حاضر نيستند در نماز جماعت يك امام جوان يا فقير زاده، امّا پاك و متعهد و لايق، شركت كنند.

برخى، تن پرور و تنبل اند و در عبادات، بى حوصله و كسل اند و نماز جماعت را، بجاى آنكه كار بدانند، بارمى دانند و به سختى حاضرند دست از كارهاى ديگر بكشند و به جمع مسلمانان در نماز بپيوندند.

بعضى نيز، از طول كشيدن نماز جماعت، از مسجد مى گريزند.

بعضى نيز، از متولّى يا دست اندركاران مسجد، خوششان نمى آيد، از اين رو به نماز جماعت نمى آيند.

اينها گوشه اى از علل سردى برخى نسبت به حضور در نماز جماعت بود. همانطور كه ديديد، بيشتر اينها، بهانه هايى غير قابل اعتناست. اگر آگاهى و رشد دينى مردم به حدّى برسد كه عوامل ياد شده را كنار بگذارند، و با خلوص و همدلى، در صفوفى منظم كنار هم بنشينند، به پاداش هاى عظيم جماعت، توجّه داشته باشند، بد خلقى پيشنماز را، مغاير با عدالت او ندانند. گناه بستگان او را به حساب او نگذارند. و... به بركات و آثار مثبت فراوان اين گردهمايى دينى بينديشند، خواهيم ديد كه مساجد، رونق بيشترى خواهد يافت و خلوتى نمازهاى جماعت، از ميان خواهد رفت.

البته، صلاحيت هاى علمى واخلاقى پيشنماز، ومحيط گرم و آموزنده بودن مساجد، وبرخورد شايسته واحترام آميز با شركت كنندگان در نماز، به خصوص با جوانان و نوجوانان، مى تواند سهم عمده اى در جذب آنان به مسجد، اين كانون وحدت ومعنويت داشته باشد. سهم مسئولان فرهنگى، تبليغى و تربيتى كشور نيز در اين زمينه، مهّم است.

اگر مربيان محترم و معلّمان و پدران و مادران، خود در جماعت ها شركت كنند و در برابر شاگردان و فرزندان به نماز بايستند، يا به مساجد بروند، الهام بخش ديگران نيز خواهند بود.

اگر مدارس، در كنار مساجد ساخته شود، براى حضور دانش آموزان در نمازهاى جماعت، تسهيلى به حساب مى آيد.

ـــــــــــــــــــ

پرتویی از اسرار نماز/ محسن قرائتی