احکام مسجد سازی

مسجد سازى

ثواب ساختن مسجد

1-ساختن مسجد،از مستحبات مؤكد است وپاداشى بزرگ و ثوابى بسيار دارد.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

«من بنى مسجدا فى الدنيا اعطاه الله بكل شبر منه-او قال بكل ذراع منه-مسيرة اربعين الف عام مدينة من ذهب و فضة و در و ياقوت و زمرد و زبرجد ولؤلؤ...»

«هر كه در دنيا مسجدى بسازد،خداوند در برابر هروجب-يا فرمود:هر ذراع-به مقدارى كه چهل هزارسال پيموده مى شود،شهرى از طلا و نقره و در و ياقوت و زمرد و زبرجد و لؤلؤ به او عطا مى كند...» (1)

تحقق عنوان مسجد

2-اگر زمينى را به قصد قربت(قربة الى الله)به نيت مسجد بودن بسازند و حداقل يك نفر به اذن بانى در آن نماز بخواند،مسجد مى شود و بايد احكام مسجدنسبت به آن مراعات شود (2) .

3-گر چه مطابق آنچه در مساله قبل گفته شد،عنوان مسجد تحقق مى يابد،ولى مشهور بين فقها آن است كه بايد صيغه وقف بخواند،يعنى بگويد:«وقفتهامسجدا قربة الى الله »يعنى اين زمين يا ساختمان رابراى رضاى خداوند وقف كردم براى آنكه مسجدباشد (3) .

4-مساجد تمام گروههاى مسلمان،اعم از شيعه و غير آن در احكامى كه براى مسجد گفته مى شود فرقى ندارد (4) .

5-اگر انسان بداند كه واقف،سقف و صحن وديوار مسجد را جزء مسجد قرار نداده،يا نداند جزءمسجد قرار داده يا نه و نشانه اى بر اينكه جزء مسجداست نباشد،احكام مسجد را ندارد. هر چند در صورت شك،احتياط مسحتب است،احكام مسجد را نسبت به اين مكانها نيز مراعات كنند (5) .

6-س:زمينى است كه جزء موقوفه يك امامزاده مى باشد و بين خانه هاى مسكونى قرار گرفته، با توجه به اين كه محل،بزرگ مى باشد و فاقد مسجد است،نظرتان را راجع به بناى مسجد در اين زمين موقوفه بيان نماييد.

ج-اگر وقف است مسجد نمى شود (6) .

7-س:اگر اصل وقف مشخص نباشد-براى مسجد مثلا-آيا حكم مسجد دارد يا نه؟و اگر اصل وقف معلوم باشد ولى مورد تصرف و مصرف آن مشخص نباشد چه بايد كرد؟

ج-تا عنوان مسجديت در وقف محرزنشود حكم مسجد مترتب نمى شود و درصورت معلوم نبودن مصرف،صورى داردكه در تحرير(ج 2،ص 109،م 2.)مذكور است (7) .

زمين مسجد

8-اگر مسجدى ويران شود،زمين آن از مسجدبودن خارج نمى شود و احكام مسجد در برخى موارد برآن جارى است،و همچنين اگر تمام روستا يا شهرى كه مسجد در آن است،خراب شود مكانى كه مسجدبوده همچنان عنوان مسجد دارد (8) .

9-زمين بدون ديوار و ساختمان را نيز مى توان مسجد قرار داد،بنابر اين اگر زمينى را براى مسجد وقف كنند و به همين قصد در آن نماز خوانده شود،مسجد است و احكام آن بايد مراعات شود،هر چندديوار كشى نشده باشد و ساختمان هم نساخته باشند (9) .

10-س:اينجانب يك قواره زمينى را كه 312 مترمربع مى باشد براى مسجدى خريدارى نمودم،چون مردم اين محل بودجه نداشتند،نتوانستند بسازند،حالابا كمك مردم مى خواهند مسجد را بسازند مى بينند كه اين زمين براى مسجد كوچك است،آيا اجازه است كه اين زمين را بفروشيم و در همين محل زمين بيشترى خريدارى نماييم؟البته در موقع خريد زمين، صيغه خوانده نشده ولى با عقيده كامل خريدارى شده براى مسجد.

ج-خريد زمين به قصد بناى مسجد كافى در وقف نيست.اگر بعد از خريد،وقف نشده و تحويل وقف نگرديده به ملك مالك باقى است و اختيار آن با مالك است (10) .

11-س:در روستايى كه اهالى آن روستا،محل سكونت خود را رها كرده اند و نزديك همان محل درزمين موات خانه ساخته اند،من در يك قطعه از همان زمين موات با كمك اهالى،مسجدى بنا كردم بطورى كه قسمتى از ديوار مسجد آماده است و ضررى هم ندارد عده اى ديگر از همان محل،روى مقاصد و ياغرض شخصى،از به پايان رساندن مسجد جلوگيرى مى كنند،آيا از نظر شرع مقدس اسلام مى توانندجلوگيرى نمايند يا خير؟

ج-اگر زمين موات بوده و متعلق حق كسى نبوده،با تحجير(سنگ چين و حصار كشى).

و آماده شدن براى مسجد،ديگران حق مزاحمت ندارند،لاكن چنانچه دولت اسلامى در اين باره مقرراتى دارد بايد مراعات شود (11) .

12-س:مقدارى از بيابان براى مسجد تعيين مى شود و به عنوان مسجد در آن نماز اقامه مى شود،سپس از آنجا مى روند،براى كسانى كه موضوع رامى دانند اگر به آنجا گذرشان بيفتد حكم مسجد دارد؟

ج-به مجرد تعيين مقدارى از بيابان براى مسجد و نماز در آن،حكم مسجد پيدانمى كند (12) .

13-س:هر گاه شخصى در قبرستان مسلمين كه وقف است مسجدى روى قبور اموات بنا كند، آياجايز است يا خير؟و اگر چنين مسجدى بنا شد آيا نمازدر آن صحيح است؟

ج-ساختن مسجد در قبرستان كه زمين آن وقف قبرستان است جايز نيست،و نبش قبور مسلمين حرام است،و به مجردساختن،مسجد نمى شود،ولى نماز خواندن در آن مانعى ندارد (13) .

آيت الله گلپايگانى قدس سره

14-س:آيا روى زمين اصلاحات ارضى مى توان مسجد و ساير اماكن عمومى از قبيل حمام، مدرسه دينى طلاب و اماكن فرهنگى درست كرد؟

ج-چون مبناى دولت جمهورى اسلامى ايران بر ملكيت اراضى مذكوره است لازم است معامله ملكيت شود (14) .

آيت الله فاضل لنكرانى دامت بركاته

حياط مسجد

15-س:مسجدى كه علاوه بر شبستان،داراى حياط و صحن و راهرو است و در عرف،همه آنها رامسجد مى خوانند،آيا احكام مسجد بر آنها بار است يانه و در صورتى كه قصد بانى معلوم نباشد،ساختن مستراح و امثال آن در يك طرف آن صحن چه صورت دارد.دليل و قرينه بر عدم مسجديت لازم است يا نه؟

ج-با شك در آنكه صحن را جزء مسجد قرار داده،اگر اماره اى(نشانه،علامت)بر مسجد بودن نباشد،محكوم به مسجديت نيست و اماره بر عدم،لازم نمى باشد (15) .

آيت الله گلپايگانى قدس سره

مسجد و حسينيه(باهم)

16-س:احتراما به استحضار مى رساند كه درمحلى از زير زمين تا كف به نام حسينيه و از كف به بالا به نام مسجد از مردم پول گرفته شده و 65 درصدر آن را جهاد،جهت احداث مسجد پرداخته است،چه حكمى دارد،مسجد است يا حسينيه؟

ج-اگر از ابتدا مقدارى به حساب حسينيه و مقدارى به عنوان مسجد ساخته شده ووقف گرديده اشكال ندارد و هر يك ازحسينيه و مسجد حكم خود را دارد (16) .

تغيير و تبديل مسجد

17-س:مسجدى كه در آن استفاده جماعت نمى شود و به ندرت كسى يا كسانى در آن نمازمى خوانند،آيا مى توان از آن براى مدتى به عنوان فروشگاه تعاونى استفاده نمود؟

ج-تبديل مسجد به فروشگاه جايزنيست (17) .

18-س:مسجدى است كه زير زمينى دارد كه متروكه است،جمعى از افراد خير تصميم دارند با كسب اجازه از مرجع عاليقدر،امام خمينى قدس سره،اين زير زمين راتبديل به صندوق قرض الحسنه عام المنفعة نمايند،آيا امام اجازه مى دهند يا خير؟

ج-جايز نيست (18) .

19-س:آيا در پشت بام مسجد غير از ساختمان براى مسجد،مى توان ساختمان ديگرى بنا نمود،مثلا ساختن اتاق براى بسيج و غيره.

ج-جايز نيست (19) .

20-س:اگر مسجدى كه از قرنها پيش محل عبادت و مسجد مسلمين بوده،خراب يا به وسيله عمال حكومت گذشته تخريب شده باشد،آيا مى توان در محل آن،ساختمان ديگرى براى سكنى و يا باعناوين مذهبى ديگر مثل حسينيه،تكيه و غيره ساخت؟يا بايد آن را به حالت اول و به صورت مسجددر آورد و براى سكنه محل كه مسجدى هم ندارند،به صورت سنگر دينى و عبادتگاه الهى قرار داد؟

ج-تبديل مسجد به غير آن جايز نيست (20) .

21-س:در طرح توسعه يكى از خيابانهاى كه براى راحتى عبور وسائل نقليه اجرا خواهد شد تعدادى مسجد قرار دارد كه بعضى از آنها كلا و بعضى قسمتى از آن خراب مى شود،نظر شريف در اين مورد چيست؟

ج-از بين بردن مسجد يا جزئى از آن جايز نيست،مگر مصلحتى در كار باشد كه نتوان از آن مصلحت دست كشيد و چشم پوشى كرد (21) .

آيت الله خامنه اى دامت بركاته

تبديل مسجد به حسينيه

22-س:ما يك حسينيه داريم كه تقريبا خراب شده و مكانش هم جاى خوبى نيست،آيا مى شود آن را بفروشيم و كنار مسجد يك زمينى است حسينيه اى از نو بسازيم؟و اگر مى شود چون وصل مسجد است يك متر هم از حياط مسجد داخل حسينيه قرار بگيردتا بتوانيم در عزادارى امام حسين عليه السلام حسينيه خوبى داشته باشيم؟

ج-فروش حسينيه و همچنين جزء حسينيه قرار دادن مسجد جايز نيست (22) .

تغيير حسينيه به مسجد

23-س:زمينى را به نام ساختن حسينيه خريدارى كرده و ثلث قيمت آن را مى پردازند،و از مؤمنين هم به نام حسينيه پول جمع آورى مى كنند،ساختن بنا شروع شد و به خاطر تشخيص قبله،محرابى ساخته شد وهمينكه بنا نيمه تمام شد،عده اى گفتند:اگر مسجدبشود بهتر است و صاحب زمين هم گفت:اگر مسجدبشود،بقيه پولم(دو ثلث باقيمانده)را نمى خواهم،لذاقبض را به نام مسجد صاحب الزمان عليه السلام نمودند و بقيه بنا را به نام مسجد تمام نمودند و در حال حاضر از اين بنا به نام مسجد استفاده مى نمايند ولى اختلاف هنوزبر طرف نشده است،استدعا مى شود،آنچه را كه حكم خداست مرقوم فرماييد تا تكليف خود را بدانيم.

ج-وقف زمين براى حسينيه اگر تمام نشده و قبض وقف حاصل نشده،تغيير آن به عنوان مسجد اشكال ندارد،ولى اگر تغيير بعد ازتماميت وقف حسينيه حاصل شده باشد، باطل است و آن محل مسجد نمى شود،اگرچه نماز در آنجا اشكال ندارد (23) .

24-س:شخص خيرى در جنب مسجد،زمينى به نيت حسينيه در اختيار مؤمنين قرار داده است،بعداامناى مسجد،آن زمين را با اجازه صاحب آن،جزءمسجد قرار داده اند،آيا احكام مسجد بر آن جارى است يا خير؟

ج-اگر وقف حسينيه،تمام شده و لو به اين نحو كه به قصد حسينيه تحويل داده باشد،مسجد نمى شود و احكام مسجد برآن جارى نيست (24) .

تغيير نام مسجد

25-س:مسجدى حدود بيست سال قبل ساخته شده است و به نام مبارك صاحب الزمان عليه السلام نامگذارى شده و معلوم نيست كه اين نام در صيغه وقف هم ذكر شده يا نه،حكم تغيير نام اين مسجد ازصاحب الزمان عليه السلام به مسجد جامع چيست؟

ج-مجرد تغيير نام مسجد مانعى ندارد (25) .

آيت الله خامنه اى دامت بركاته

تخريب و بازسازى مسجد

26-س:اهالى يكى از روستاها در نظر دارندمسجد محقرى كه تكافوى اهالى محل را نمى نمايدتخريب كنند و مجددا مسجد مناسبى در همان محل بسازند با توجه به اينكه براى توسعه مسجد مزبور تنهاراه،تخريب آن است،لذا خواهشمند است تكليف شرعى را اعلام فرمائيد.

ج-خراب كردن به منظور توسعه،درصورت احتياج مردم اشكال ندارد (26) .

تغيير محل شبستان مسجد

27-س:اهالى روستايى تصميم گرفتند بناى فعلى مسجدشان را به عللى تغيير بدهند و چون به جهاتى ساختن شبستان در محل كنونى مشكل است،آيامجازند زمين مجاور را شبستان و از مكان قبلى به عنوان محوطه استفاده كنند.

ج-مانع ندارد ولى احكام مسجد بر آن مترتب است (27) .

28-س:مسجدى است داراى شبستان وصحن،چون به صورت ساختمان قديمى و كهنه است جمعى از مؤمنين تصميم دارند آن را خراب و تجديدبنا نمايند ولى طبق نقشه معمار، صحن مسجد به صورت شبستان و شبستان به صورت صحن درمى آيد و اين عمل از نظر اصول معمارى و زيبايى مسجد،به صلاح مسجد است،در اين صورت اشكال دارد يا نه؟

ج-تبديل شبستان مسجد به صحن، جايز نيست (28) .

آيت الله گلپايگانى قدس سره

تعمير و توسعه مسجد

29-س:تعمير مسجدى كه نزديك به خرابى مى باشد مستحب است و اگر مسجدى طورى خراب شود كه تعمير آن ممكن نباشد،مى توانند آن را خراب كنند و دوباره بسازند بلكه مى توانند مسجد را كه خراب نشده،براى احتياج مردم خراب كنند و بزرگتر بسازند (29) .

30-س:در شهرستان ما مسجد جامعى است كه در قديم بنا شده و الآن حياط مسجد جهت اقامه نمازجمعه در زمستان و تابستان احتياج به سقف دارد،ضمنا از نظر واقف هم هيچ اطلاعى در دست نيست واين عمل هم لازم است،سقف زدن چه صورتى دارد؟

ج-مانعى ندارد (30) .

مسجد قبيله اى

31-اگر واقف مكانى را به عنوان مسجد طايفه و قبيله يا گروه خاصى وقف كند كه تنها همان افراد از آن استفاده كنند،هر چند وقف صحيح است و تنها همانهامى توانند در آن به عبادت خداوند بپردازند ولى بنابراحتياط واجب چنين مكانى مسجد نخواهد شد واحكام مساجد را نخواهد داشت (31) .

32-س:نماز خواندن در مسجدى كه عده اى ازكسانى كه در ساختن اين مسجد مشاركت داشته اندادعا مى كنند،كه مسجد را براى خود و قبيله خودشان ساخته اند،چه حكمى دارد؟

ج-مسجد،پس از آنكه به عنوان مسجدساخته شد اختصاص به قوم و قبيله و افرادخاصى ندارد،بلكه براى تمام مسلمانان استفاده از آن جايز است (32) .

آيت الله خامنه اى دامت بركاته

[به فصل 2«معمارى مسجد»نيز مراجعه كنيد]

پى نوشتها:

1-تحرير الوسيله،ج 1،فى مكان المصلى،ص 152،م 18.

2-همان،م 19.

3-همان.

4-العروة الوثقى،ج 1،فى احكام النجاسات،ص 88،م 15.

5-همان،ص 89،م 16.

6-استفتائات،ج 2،ص 356،ص 54.

7-استفتائات،ج 2،ص 342،س 18.

8-تحرير الوسيله،ج 2،كتاب الوقف و اخواته،ص 75،م 63.

9-العروة الوثقى،فى مكان المصلى،ص 597،م 12.

10-استفتائات،ج 2،ص 334،م 2.

11-استفتائات،ج 2،ص 338،س 9.

12-همان،ص 339،س 13.

13-مجمع المسائل،ج 1،ص 132،ص 23.

14-جامع المسائل،ج 1،ص 96،س 315.

15-مجمع المسائل،ص 136،س 37.

16-استفتائات ج 2،ص 336،س 5.

17-استفتائات،ج 2،ص 366،ص 78.

18-استفتائات،ج 2،ص 357،ص 55.

19-همان،س 56.

20-همان،ص 365،س 77.

21-اجوبة الاستفتائات،ج 1،ص 124،س 414.

22-استفتائات،ج 2،ص 371،س 93.

23-استفتائات،ج 2،ص 364،س 75.

24-همان،س 74.

25-اجوبة الاستفتائات،ج 1،ص 125 س 419.

26-استفتائات،ج 2،ص 368،س 84.

27-همان،ص 369،س 85.

28-مجمع المسائل،ج 1،ص 141،س 55.

29-توضيح المسائل،م 911.

30-استفتائات،ج 2،ص 369،س 87.

31-العروة الوثقى،ج 1،فى مكان المصلى،ص 597،م 12.

32-اجوبة الاستفتائات،ج 1،ص 119،س 401.

احكام مسجد

فقه زندگى - 1

مولف - محمد حسين فلاح زاده

قم انتشارات نور السجاد